Қай заманда да әскери доктринаның жүрегінде сенім тұрады. Сенімсіз одақ – қабырғасы қаланбаған қамал. Соңғы кездері АҚШ-тың НАТО-дағы жоғарғы әскери қолбасшылық тізгінін өзге елге беруі мүмкін деген сыбыс Вашингтон мен Брюссельдің арасындағы сенімге сызат түсіргендей…
Дәл осы мәселеге қатысты генерал Кристофер Каволидің Сенаттағы сөзін Америкадағы стратегиялық ойынның беташары деуге болады.
Каволи – жай ғана генерал емес, қазір НАТО-ның Жоғарғы одақтық қолбасшысы (SACEUR). Бұл титул 1950 жылдан бері тек америкалық генералдарға ғана тиесілі болып келеді. Әуелі Дуайт Эйзенхауэрдің қолына тиген бұл тізгін, АҚШ-тың Еуропадағы қауіпсіздік архитектурасындағы үстем ролін білдіретін символ ғана емес, ядролық тежеу мен стратегиялық үйлестірудің кілті болғанын білеміз.
Каволи СACEUR лауазымының басқа елге берілуі – ядролық командалық жүйенің бүтіндігін бұзатынын нақты айтты. Өйткені қазір АҚШ-тың ядролық қалқаны НАТО елдеріне ортақ. Қақтығыс кезінде бұл қару СACEUR-дің қолына өтеді, ал егер бұл адам америкалық болмаса, онда бұл тізбекті қайта құруға тура келеді. Ол – қауіпті. Генералдың сөзінше, «біз SACEUR-дің айналасындағы американдық құраммен НАТО-ның бас штабына тығыз кірігіп кеткенбіз, сондықтан біз осы жүйенің үзілмеуін қамтамасыз етеміз» деді.
Бұл бір ғана лауазым емес. Америка өзінің әскери логистикасын, ядролық стратегиясын және саяси ықпалын дәл осы SACEUR институты арқылы Еуропаға таратты. Оны өзгеге беру АҚШ-тың Еуропадағы моральдық және институционалдық беделін әлсірететіні сөзсіз.
Әрине, бұл бастамаға қарсы үн де, қолдау да болды. Сенатор Эрик Шмиттің: «Америкалықтар бұл рөлді Эйзенхауэрмен бірге жоғалтқан деп ойлайды» деген сөзі ішкі саяси риторикаға құрылғанымен, тереңде жатқан электоралдық көңіл-күйді аңғартса керек.
Бұл дау тек бір лауазым төңірегінде ғана болып жатқан жоқ. Ақ үй әкімшілігі Еуропа мен Африканың әскери командаларын біріктіру туралы да ойлап отыр. Егер Еуропа қолбасшылығына Африка да жүктелсе, онда Каволи 50 елге жауап бермек. Оның өзі айтқандай, «бұл – шегіне жеткен шеңбер». Әзірге Африка қолбасшылығы Штутгартта орналасқанымен, оның қалыптасу тарихы 2007 жылдан бері АҚШ-тың террористік қатерге қарсы құрған басты стратегиялық қадамдарының бірі еді. Сондықтан оны жойып, Еуропа командованиесіне жұтқызатын болса, АҚШ Африкадағы ықпал тетіктерінен айырылуы мүмкін.
Бұл мәселелер Қазақстан үшін де өзекті. Өйткені біздің ел жаһандық қауіпсіздік архитектурасынан тыс өмір сүре алмайды. Қазақстан ядролық қарусыздану тарихын дәріптегенімен, геосаяси картада қауіпсіздік кепілдігіне әлі де мұқтаж. Егер НАТО ішіндегі басқару құрылымы өзгеріп, Вашингтон ықпалынан айрылатын болса, онда бұл жаңа альянстардың құрылуына, жаңа қырғи-қабақ ойынның басталуына әкелуі ықтимал.
Қазақ қоғамы үшін де бұл сигнал маңызды. Біз жаһандық тенденцияларды сырттан бақылап қана қоймай, одан қорытынды шығаратын кезеңге өтуіміз керек. Қазақстан секілді орта держава үшін SACEUR сынды институттар – тұрақты жұмыс істеуі маңызды.
Сөз соңында айтарымыз, егер АҚШ SACEUR тізгінін өзгеге берсе, бұл тек НАТО-ның емес, трансатлантикалық әріптестіктің тағдырына балта шабу болып табылады. Бұл – бір ғана тұлға ауысымы емес, бұл – бүтін идеологияның өзгеруі. Ал идеология өзгерсе, әлемнің әскери картасы да өзгереді. Енді бәрі Вашингтонның саяси шешіміне қарап тұр. Қалай ойлайсыз, тарих тағы бір бұрылыста тұрғандай
