Соңғы жылдары жекешелендірілген Қазақстан әуежайларының басым бөлігіне тікелей не жанама түрде ресейлік инвесторлар иелік етуде жазады Ertenmedia Азаттық радиосына сілтеп.
Мемлекет стратегиялық маңызды нысандарды модернизациялауға миллиардтап қаржы жұмсайды, алайда жаңартылған соң әуежайлар тез арада көрші елдің капиталына өтіп кетуде. Бұл тенденция авиация сарапшылары мен қоғам белсенділерінің алаңдауын туғызып отыр.
Мысал үшін, мемлекет Орал әуежайын жаңғыртуға екі жылда 6,6 млрд теңге жұмсаған. Қарашығанақ мұнай-газ кен орнын игеріп жатқан Karachaganak Petroleum Operating консорциумы осы жұмысты қаржыландырған.
Бірақ бір жыл өтпей-ақ стратегиялық маңызды әуе айлағы ресейлік «Аэропорты регионов» холдингінің еншісіне өтті. Холдингтің артында санкцияға іліккен ресейлік олигарх Виктор Вексельберг тұрғаны белгілі.
Оралдан бөлек, еліміздің ең ірі әуежайы Алматы әуежайының да төрттен бір бөлігі ресейлік Verno Capital компаниясына тиесілі. Компанияның иесі Дмитрий Крюков есімді ресейлік кәсіпкер.
Былтыр Қарағандының «Сарыарқа» әуежайын бұрынғы ресейлік азамат, кейін Қазақстан төлқұжатын алған миллиардер Тимур Турлов сатып алды. Қарағанды әуежайы Қазақстанның орталығында орналасқан, жүк тасымалдауға аса тиімді стратегиялық нысан.
Жақында ғана Атырау әуежайына катарлық инвестор келді деген ақпарат тараған еді. Алайда іс жүзінде компанияның қожайындары бұрынғы посткеңестік кеңістіктен шыққан азаматтар болып отыр.
Әуежайдың жерүсті қызметін атқаратын «АТМА – Аэропорт Атырау и перевозки» компаниясы формалды түрде Катарда тіркелген QazAir Investments LLC меншігіне өтті. Компанияның негізгі акционері Франция азаматы Авраам Даниэль Данино. Бірақ оның Ресеймен тығыз байланысы байқалып қалды. Даниноның аты Ресей олигархы Олег Дерипаскамен байланысты «Multipolar World Institute» орталығымен қатар аталады.
Дерипасканың өзі Батыстың санкциясына іліккен, Кремльге жақын миллиардерлердің бірі екені мәлім.
Қатарлық компанияны басқаратындардың арасында араб менеджерлері емес, Украина мен Ресейден шыққан тұлғалар бар. Бұл әуежайдың іс жүзінде солтүстік не еуропалық бағытта байланысы бар инвесторлардың бақылауына өткенін аңғартады.
Авиация сарапшысы Абыл Кекілбаевтың айтуынша, шекараға жақын әуежайларды ресейлік инвесторлардың сатып алуы тегін емес. Қазақстан арқылы санкцияны айналып өтуі мүмкін деген күдік те жоқ емес.
Ресей Украинаға қарсы соғыс ашқалы Қазақстаннан көрші елге жөнелтілетін экспорт көлемі күрт артқан.
«Ресей үшін шекараға жақын әуежайларды сатып алу стратегиялық ұтымды шешім. Олар әуе арқылы келген жүкті ары қарай көлікпен Ресей аумағына еш кедергісіз жеткізе алады. Біз Еуразиялық экономикалық одақтың мүшесіміз, шекарада кедендік бақылау жоқ. Осыны да ұмытпаған жөн», – дейді Кекілбаев.
Қазақстанда әуежайларды жекешелендіруге қатысты нақты әрі қатаң ереже жоқ. Сарапшылар стратегиялық маңызы зор нысандарды кім көрінгеннің қолына бере салуға болмайтынын ескертеді.
Олардың пікірінше, ірі әуежайлар туризм мен экономика ғана емес, ұлттық қауіпсіздік үшін де аса маңызды активтер.
«Әуежайды сату келісімі ашық жүргізіліп, инвестордың міндеті мен жауапкершілігі анық көрсетілуі тиіс. Инвестордың тәжірибесі мен беделін ескермей әуежайды кім көрінгенге бере салсақ, оның салдарын салық төлеушілер көтереді. Әуежайға құйылған әр доллар кейін бірнеше есе пайда әкеледі. Сондықтан танымал әрі сенімді инвесторларды тартқан жөн», – дейді сарапшы Абыл Кекілбаев.
Қазір елімізде республикалық және облыстық маңызы бар 20 әуежай жұмыс істейді. Оның жартысы жекенің қолында.
