Қазақстанда азаматтық қоғамның дамуы соңғы жылдары жаңа серпін алды. Бұрын билік пен халық арасында тек ресми арналар арқылы ғана байланыс орнатылатын болса, қазір әрбір азаматтың пікірін жеткізетін, қоғамдық мәселелерді ашық талқылайтын алаңдар көбейген. Ең бастысы – мемлекет азаматтардың үнін есту үшін нақты тетіктер қалыптастыруға ден қойды.
Алматы – еліміздің ең ірі мегаполисі ғана емес, сонымен қатар азаматтық белсенділіктің қайнаған ортасы. Мұнда үкіметтік емес ұйымдар көптен бері жұмыс істеп келеді, ал соңғы жылдары олардың ықпалы бұрынғыдан да айқын сезіле бастады. Қоғамдық кеңестер, жергілікті мәслихаттар жанындағы талқылаулар, ашық кездесулер – мұның барлығы адамдардың үні естіліп, нақты шешімдерге әсер етуіне жол ашты.
Қоғамдық кеңестердің жұмысы бұрын қағаз жүзінде ғана атқарылады деген сындар жиі айтылатын, алайда соңғы уақытта жағдай өзгерді. Енді азаматтар әкімдік пен мемлекеттік органдардың шешім қабылдау процесіне тікелей араласа алады. Бұл жерде тек белгілі саясаткерлер немесе танымал тұлғалар ғана емес, қарапайым қоғам белсенділері, тіпті өз кәсібін немесе шағын ұйымын басқарып жүрген жандар да бар.
Алматыдағы үкіметтік емес ұйымдар әлеуметтік салада, экологияда, урбанистикада, білім мен денсаулық сақтау бағытында белсенді жұмыс істеп жүр. Олардың рөлі тек белгілі бір топқа көмек көрсетумен шектелмейді. Көптеген ұйымдар нақты бастамалар көтеріп, билікке ұсыныстар дайындап, қоғамдық пікірді қалыптастыруға ықпал етіп отыр.
Мысалы, жастармен жұмыс істейтін ұйымдар еріктілік мәдениетін насихаттап, жаңа буынның қоғамдық өмірге белсене араласуына жол ашуда. Экологиялық ұйымдар қаладағы жасыл аймақтарды сақтау мәселесін көтеріп, билікті шешім қабылдауға итермелейді. Ал әлеуметтік салада жұмыс істейтін бірлестіктер әлсіз топтарға қолдау көрсетіп қана қоймай, олардың мәселесін жүйелі түрде шешуге ықпал етіп отыр.
Бұл құбылыстың тағы бір маңызды қыры – азаматтық қоғам белсенділерінің жергілікті мәслихаттарға сайланып, ондағы шешімдерге тікелей әсер ете бастауы. Бұрын мәслихат депутаттары көбіне жабық жұмыс істейтін орган ретінде қабылданатын. Қазір олардың ішінде қоғамда танымал, белсенді азаматтардың болуы халық пен билік арасындағы байланыстың мүлдем жаңа деңгейге көтерілгенін көрсетеді. Бұл өзгеріс бір ғана Алматыға тән емес, бірақ дәл осы қалада оның ықпалы көбірек сезілуде.
Әлемдік тәжірибеге көз жүгіртсек, азаматтық қоғамсыз мықты мемлекет құру мүмкін емес. Көрші Еуропа елдерінде немесе АҚШ-та үкіметтік емес ұйымдар мемлекеттік саясаттың маңызды серіктесі саналады. Олар халықтың мүддесін билікке жеткізетін көпір рөлін атқарады. Қазақстандағы жағдай да осы бағытқа бет бұрды. Әсіресе Алматыдағы тәжірибе – бұл үрдістің жарқын мысалы. Қоғамдық кеңестердің ашықтығы, үкіметтік емес ұйымдардың белсенділігі, халықтың пікірін ескеруге деген ұмтылыс – мұның барлығы біздің елде де халықаралық стандарттарға жақындай түскенімізді айғақтайды.
Әрине, қиындықтар да жоқ емес. Кейбір азаматтар әлі күнге дейін қоғамдық кеңестердің жұмысын формалды деп қабылдайды, үкіметтік емес ұйымдарға сенімсіздікпен қарайтындар да бар. Бірақ бұл қалыпты жағдай: кез келген жаңа құбылыс уақыт өте келе қалыптасады, сенім бір күнде орнықпайды. Ең бастысы – процесс жүріп жатыр, қоғам белсенділік танытып отыр, билік оны естуге дайын екенін көрсетіп отыр.
Алматыдағы белсенділер осы өзгерісті айқын көрсетіп жүр. Олар өз қаласының болашағына бейжай қарамайды, әрбір мәселені талқылап, ұсыныс білдіреді, шешім қабылдауға қатысады. Мұндай үрдіс барған сайын кеңейе берсе, Қазақстанда азаматтық қоғамның шынайы дамуына жол ашылады.
Қорытындылай айтқанда, Алматыдағы тәжірибе бүкіл ел үшін үлгі бола алады. Мұнда азаматтар өз үні естілетінін біліп, соған сеніп отыр. Бұл сенім сақталса және нығая берсе, біз тек экономикалық тұрғыдан ғана емес, әлеуметтік және демократиялық тұрғыдан да қуатты елге айналамыз. Өйткені мықты мемлекет – белсенді қоғамнан басталады.
