Бүгінгі жаһандық жағдайда экономикалық тұрақтылық – ел дамуының басты кепілі. Бұл ұғым тек макроэкономикалық көрсеткіштермен шектелмейді. Тұрақты экономика – халықтың тұрмыс деңгейі мен жалақысының тұрақтылығы, кәсіпкерліктің дамуы, мемлекеттің әлеуметтік міндеттемелерін уақытында орындауы деген сөз. Әлемде орын алып жатқан түрлі саяси, қаржылық және экологиялық өзгерістерге қарамастан, мемлекеттердің экономикалық беріктігі олардың ішкі әлеуетіне, яғни үш негізгі факторға – қаржы тұрақтылығына, экономикалық әртараптандыруға және адам капиталына байланысты қалыптасады, деп жазады Ertenmedia.kz.
Қаржылық және бюджеттік тұрақтылық – елдің берік іргетасы
Экономиканың тұрақтылығы ең алдымен ұлттық қаржы жүйесінің сенімділігімен өлшенеді. Яғни мемлекет табысын тиімді жұмсап, бюджеттің тепе-теңдігін сақтап отырса ғана дағдарыс кезеңдерінен қорықпай өте алады. Қаржы-бюджеттік саясаттың сау болуы әлеуметтік төлемдердің тұрақтылығын, мемлекеттік жобалардың үздіксіздігін қамтамасыз етеді.
Қазақстан бұл бағытта соңғы жылдары бірқатар оң қадамдар жасады. Бюджет тапшылығын азайту, мемлекеттік қарыз деңгейін бақылауда ұстау, Ұлттық қор қаражатын ұтымды пайдалану сияқты шаралар елдің макроэкономикалық тұрақтылығын нығайтты. Ұлттық банк инфляцияны тежеуге, теңге бағамының ауытқуын азайтуға бағытталған саясат жүргізіп келеді. Сарапшылардың айтуынша, қаржы нарығының тұрақтылығы бизнеске сенім ұялатып, инвестиция тартуға мүмкіндік береді.
Бюджеттің басымды бағыты – әлеуметтік міндеттемелерді орындау мен өңірлік инфрақұрылымды дамыту. Мәселен, биылғы жылдың өзінде өңірлерге бөлінген даму бюджеті еселеп артты. Бұл өз кезегінде жаңа жұмыс орындарының ашылуына, халық табысының көбеюіне жол ашып отыр. Яғни сау қаржы жүйесі – экономикалық тұрақтылықтың алғашқы тірегі.
Тұрғын үй алушылар қатары соңғы жылдары айтарлықтай өскен. 2020 жылы елімізде 3 миллион 854 мың адамның жеке баспанасы болса, 2024 жылы бұл көрсеткіш 4 миллион 983 мыңға жетті. Демек, соңғы бес жыл ішінде 1 миллионнан астам қазақстандық өз шаңырағына ие болған. Бұл – ел экономикасының тұрақты дамуы мен халық табысының өскенінің нақты көрінісі. Бұған қоса, қазақстандықтардың тұтыну мәдениеті де өзгеріп келеді.
Азаматтар енді тек бағаға емес, сапаға да мән беретін болды. Сапалы тағамға, экологиялық таза өнімдерге сұраныс артты. Ет пен жеміс-жидек секілді пайдалы азық-түлік түрлерін тұтыну жиілеп, салауатты өмір салтына бетбұрыс байқалып отыр. Мемлекет те осы өзгерістерге бейімделіп, әлеуметтік топтарға арналған азық-түлік себетінің құрамын жаңартты: бұрын 20 түрлі тауар болса, бүгінде оның саны 43 атауға жетті. Бұл халықтың өмір сүру деңгейі мен қажеттіліктері ескеріліп, әлеуметтік саясаттың нақты іс жүзінде жүзеге асып жатқанын көрсетеді.
Экономиканы әртараптандыру – бір бағытқа тәуелділіктен арылудың жолы
Қазақстан экономикасының ұзақ жылдар бойы мұнай мен металдарға тәуелді болып келгені белгілі. Бұл табиғи ресурстар ел табысының негізгі көзіне айналды, бірақ сол тәуелділік елдің икемділігін төмендетті. Егер бір салаға тосын соққы тисе – мысалы, мұнай бағасы құлдыраса немесе экспорт көлемі азайса – бүкіл экономикаға әсер ету қаупі жоғары. Сондықтан әртараптандыру – тұрақтылықтың екінші маңызды тетігі.
Қазір елде өңдеу өнеркәсібін, аграрлық секторды және өңірлік кластерлерді дамытуға ерекше көңіл бөлініп отыр. Машина жасау, фармацевтика, химия, IT және көлік логистикасы салалары жаңа деңгейге көтерілуде. Индустриялық-инновациялық даму бағдарламаларының нәтижесінде елде ондаған жаңа зауыт пен кәсіпорын ашылды. Бұл тек экономикалық көрсеткіштерді арттырып қана қоймай, өңірлердің әлеуметтік әлеуетін де көтерді.
Өңірлік даму – тұрақтылықтың басты кепілі. Егер экономика тек ірі қалаларға емес, аймақтарға да біркелкі әсер етсе, халықтың табысы теңесіп, өмір сапасы жақсарады. Қазір Түркістан, Қызылорда, Шығыс және Батыс Қазақстан облыстарында жаңа өндіріс алаңдары, агроөңдеу орталықтары мен индустриялық аймақтар пайда болуда. Мұның бәрі ел экономикасын бір ғана саладан тәуелсіз етіп, ішкі тепе-теңдікті сақтауға мүмкіндік береді.
Адам капиталы мен инновация – тұрақты өсімнің өзегі
Экономиканың ең басты байлығы – табиғи ресурстар емес, адам. Адам капиталының сапасы жоғары ел ғана технологиялық серпіліс жасап, тұрақты даму жолына түсе алады. Білім мен ғылымға, денсаулық пен еңбек өнімділігіне салынған инвестиция – елдің болашағына салынған инвестиция.
Қазақстанда соңғы жылдары адами капиталды дамытуға бағытталған түрлі бағдарламалар жүзеге асуда. Әлеуметтік бастамалар азаматтардың өмір сапасын көтеруге бағытталған. Сонымен қатар, IT-білім мен цифрлық дағдыларды үйретуге арналған жобалар да жастардың еңбек нарығындағы бәсекеге қабілеттілігін арттыруда.
Адам капиталының қуатты болуы елдің инновациялық әлеуетін де арттырады. Бүгінде қазақстандық стартаптар халықаралық деңгейде танылып келеді: Astana Hub резиденттері шетелдік нарыққа шығуда, жас ғалымдар денсаулық сақтау, экология, білім саласында тиімді шешімдер ұсынып отыр. Осындай бастамалар ел экономикасын жаңа сапалық деңгейге көтереді.
Түйін сөз
Экономикалық тұрақтылық – бір сәттік көрсеткіш емес, ұзақ мерзімді саясаттың нәтижесі. Ол үш негізге сүйенеді: сау қаржы жүйесі, салалар мен өңірлердің тең дамуы және адам капиталының қуаты. Бұл үш бағыт өзара тығыз байланыста. Қаржы тұрақтылығы болмаса – әлеуметтік бағдарламалар тоқтайды; әртараптандыру болмаса – сыртқы өзгерістерге қарсы тұру қиындайды; ал адам капиталы дамымаса – жаңа идеялар мен инновациялар жүзеге аспайды.
Сондықтан Қазақстан үшін тұрақтылықты сақтау – жай ғана экономикалық мақсат емес, елдің болашағын айқындайтын стратегиялық міндет. Қаржылық сауаттылық, өңірлік теңгерім және адамға салынған инвестиция – міне, осылар елдің берік іргетасын қалыптастырып, экономикалық өсімнің жаңа дәуіріне жол ашады.
