Астанада өткен Kazenergy Еуразиялық форумында Премьер-министр Олжас Бектенов 2040 жылға қарай Қазақстан мұнай өңдеу қуатын жылына 39 млн тоннаға жеткізуге ниетті екенін мәлімдеді, – деп жазады Ertenmedia.kz.
Бүгінде ел ішінде шамамен 18 млн тонна шикізат өңделеді. Егер жоспар толық орындалса, елдің мұнай өнімдеріне ішкі тәуелсіздігі артып қана қоймай, өңдеу тереңдігі 94%-ға жетеді. Қарапайым тілмен айтқанда, бір тонна мұнайдың ішінде «босқа кететін» бөлігі азайып, бензин, дизель, авиакеросин, мазут, битум, сұйытылған газ және мұнай-химияның негізгі фракциялары көбірек алынатын болады деген сөз.
Мұндай межені көздеу кездейсоқ шешім емес. Соңғы жылдары ішкі нарықтың «жүрегі дүрсілдеп», жолдың, құрылыстың, логистиканың, ауыл шаруашылығының «жанармай тәбеті» өсе түскен.
Бензин мен дизельдің маусымдық тапшылығы, бағаның құбылуы, импортқа тәуелділіктің қалдықтары – осының бәрі өндірісті тереңдетудің стратегиялық қажеттігін көрсетті.
Бұл жолда ең әуелі үш тірек өзекті – технология, қаржы, экология. Технология жағы – өңдеу тереңдігін көтеретін «жүрек» қондырғылардың тиімділігі мен сенімділігі.
Мұнайды тек шикі күйінде сатудан гөрі, қосылған құны жоғары өнімге айналдырудың маржасы тұрақты болуы тиіс. Жаңа өндіріс орындарын заманауи тазарту жүйелерінсіз, күкірт пен азот тотығының шығарындыларына, суды үнемдеп қайта пайдалануға көңіл бөлмей іске қосылмауы керек. Әйтпесе, бүгінгі табыс ертең табиғаттың есебінен келіп, елге қымбатқа түсуі мүмкін.
Жоспардың тағы бір нәзік тұсы – сыртқы тепе-теңдік. Қазақстан ОПЕК+ келісімі аясындағы міндеттемелеріне адал екендігін растады. Бұл – жаһандық өндіру-тұтыну теңдігін сақтауға ортақ үлес қосу.
Бірақ дәл осы жерде дұрыс арифметика қажет. Өндіру көлеміне шектеу болса да, оны терең өңдеу арқылы қосымша құнға айналдыру мүмкіндігі бар. Қарапайым тілмен айтқанда, шетелге «шикі» мұнайдың бір бөлігін емес, дайын өнім жөнелтсек, экономикалық қайтарым да, бюджетке түсім де басқаша болады.
Ішкі нарық демекші, 94% өңдеу тереңдігі тек цифр емес, сапалы жанармай стандартының да кепілі. Бұл – қозғалтқыштар үшін Euro-5 деңгейіне тұрақты сабақтасу, әуе паркі үшін сенімді авиакеросин, жол құрылысына жеткілікті битум, химияға шикізат. Соңғысы – мұнай-химия. Еліміз үшін полимерлер, каустик, түрлі химиялық фидсток – жаңа өнеркәсіп буынына апарар көпір. Егер мұнай-химия кластерін параллель дамытсақ, «шикізат елінен» бір-екі саты жоғары өрлейміз.
Әрине, үлкен жоспардың үлкен тәуекелі де болады. Ұзақ циклды инвестициялар, күрделі инженерлік жобалар, құбыр және теміржол инфрақұрылымын кеңейту, сақтау парктерін жаңарту, порттағы логистиканы реттеу, кадр даярлау – бәрі бір тізбектегі буындар.
Бір буын босаса, тұтас жүйе «сылқ» етіп құлайды. Сондықтан қазірден бастап жобаның корпоративтік басқаруы, мердігер таңдау ашықтығы, қаржы-тәуекел менеджменті, жергілікті қамтуды ұлғайту, индустриялық кооперацияның нақты картасы қажет.
Қорыта айтқанда 39 млн тоннаға қарай қадам – экономиканы «шикізаттан» «өңдеу мен химияға» бұратын стратегиялық бұрылыс. Ол елдің энергия қауіпсіздігін күшейтеді, төлем теңгерімін әртараптандырады, өнеркәсіптік жұмыспен қамтуды арттырады.
