Қаржы саласының мониторингіне қарап отырған адам үшін, Қазақстанyың мемлекеттік қарызы жайлы жаңа деректер ойландырады. Елдің жалпы ішкі өнімге (ЖІӨ) шаққандағы мемлекеттік қарызы қазіргі болжам бойынша шамамен 24-25 % деңгейінде, деп жазады Ertenmedia.kz.
Бұл көрсеткіш көп елдердің қарыз деңгейімен салыстырғанда өте төмен, әрі қаржылық тәуекелдер тұрғысынан жағымды позицияны көрсетеді. Бірақ оң жайттармен қатар белгіленбеген мәселелер де бар, сондықтан сараптамалық тұрғыдан қарауды қажет етеді.
Алдымен айтарлықтай позитивті жәйтке тоқталайық. Мемлекеттік қарыздың жалпы ЖІӨ-ге шаққандағы деңгейінің 24-25% шамасында болуы қаржылық тұрақтылықтың айғағы. Мысалы, кейбір көршілерімізде қарыз деңгейі әлдеқайда жоғары. Қазақстан үшін бұл жағдай сыртқы шоктарға төтеп беру қабілетін күшейтеді. Халықаралық резервтер мен ұлттық қорға жиналған активтердің көлемі де едәуір әсер етеді: сыртқы иеліктері бар елдерге қарағанда бізде қосымша бәсекелік артықшылықтар бар екендігі баспасөзде жарияланған.
Алайда, жағдайды оңай қабылдауға болмайды. Өйткені «төмен қарыз» дегеніміз автоматты түрде «тәуекелдер жоқ» дегенді білдірмейді. Біріншіден, қарыз деңгейі төмен болуы маңызды, бірақ мемлекеттік қарыз құрылымы, оның мерзімі, пайыз мөлшерлемесі мен валюталық құрамасы да аса маңызға ие.
Егер ұзақ мерзімді және төмен пайыздық шарттармен алынған қарыз болса, жағдай сенімді деген сөз. Ал егер қысқа мерзімді, жоғары пайызды немесе шетел валютасында алынған болса қарыз тәуекелі артады. Қазақстанның сыртқы қарызы, мемлекеттік және корпоративтік деңгейде, халықаралық нарықтағы өзгерістерге сезімтал болуын ескерсек, бұл мәселе бақылауда болуы тиіс.
Екіншіден, экономиканың өсу қарқыны қарызды басқарудағы таптырмас маңызды фактор. Қарыздың ЖІӨ-ге шаққандағы қатынасы төмен болғанымен, егер экономика өсуі бәсеңдесе немесе сыртқы саудада қиындықтар болса, қарыз динамикасы күрт өзгеруі мүмкін. Қазақстан 2024 жылы ЖІӨ-ге шаққанда қарыз үлесін 22-23% шамасында ұстап келгені жайлы деректер бар.
Тұрақты өсу бағдарламалары мен ауыз-су, жол, энергетика арқылы белгіленген инфрақұрылымдық инвестициялар арқылы экономиканың алға басуы маңызды.
Үшіншіден, халықаралық жағдайда қарыздың артуына немесе сыртқы факторлардың әсерінен экономикаға қысым түсуіне дайын болу қажет. Әлемдік ортада, мысалы Халықаралық валюта қоры (IMF) деректері бойынша, мемлекеттік қарыз деңгейі көптеген елдерде ЖІӨ-ге 100%-дан асып бара жатқан шақ.
Қорытындылай келе, Қазақстан қарыз деңгейі жағынан ірі оң нәтиже көрсетіп отыр. Дегенмен осы көрсеткішке «жабықтық» ретінде қарамай, тәуекелдерді басқару және экономиканың құрылымын күшейту бағытында жүйелі шаралар қажет. Өсу серпіні, сауда балансы, инвесторлардың сенімі – бәрі қарыздың болуын маңызды етеді. Қарызды аз ұстап қана қоймай, оны әрі қарай тиімді басқару стратегиялық міндет. Ел үшін ең бастысы қарызды пайдалану арқылы экономика мен қоғамның дамуын қамтамасыз ету.
