Қазақстанда шағын және орта бизнесті дамыту бүгінгі таңда экономикалық өсім мен жұмыспен қамтудың негізгі драйверіне айналды. 2020 жылдардың басынан бері елде кәсіпкерлікті қолдаудың кешенді экожүйесі қалыптасып келеді. Бұл шараларға әкімшілік кедергілерді азайту, мемлекеттік қызметтерді цифрландыру, жеңілдетілген несие беру және кәсіпкерлерді кәсіби оқыту бағдарламалары кіреді. Қолданылып жатқан саясат өз нәтижесін беріп келеді. Елде белсенді кәсіпорындардың саны тұрақты түрде өсуде, бұл өз кезегінде өзін-өзі жұмыспен қамтудың кеңеюіне және жеке инвестициялардың артуына мүмкіндік туғызуда. Жаңа жобалар мен стартаптар іске қосылуы арқылы жаңа жұмыс орындары пайда болып, өңірлердегі экономикалық белсенділік артуда, деп жазады Ertenmedia.kz.
Шағын және орта бизнестің дамуы жұмыспен қамтудың мүмкіндігі
2025 жылдың 1 қыркүйегіндегі мәлімет бойынша, Қазақстанда шағын және орта бизнестің 2 174 309 белсенді кәсіпорны тіркелген. Бұл көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда 6,4%-ға жоғары.
Кәсіпорындар санының өсуі жұмыспен қамтумен тікелей байланысты: әрбір жаңа компания – өндіріс, қызмет көрсету, сауда, көлік және білім беру салаларындағы әлеуетті жұмыс орындары деген сөз.
Экономикадағы ШОБ үлесі жалпы ішкі өнімнің 38,6%-ына жетіп, 0,9 пайыздық тармаққа артты. Сонымен қатар, ШОБ өндірген өнім көлемі 11,4%-ға өсіп, 18,7 трлн теңгеге жетті. Бұл тек кәсіпорындар санының артуын ғана емес, олардың тиімділігінің де жоғарылағанын көрсетеді. Мұның бәрі табыс өсімінің әлеуеті бар тұрақты жұмыс орындарын құруға ықпал етуде.
Мемлекеттік қолдау мен сервистердің цифрландырылуы
Қаржылық қолдау кәсіпкерлікті және сәйкесінше жұмыспен қамтуды ынталандырудың басты құралдарының бірі болып қала береді. 2024 жылы жеңілдетілген қаржыландыру арқылы шамамен 1,3 трлн теңге сомасында 26 мың бизнес-жоба қамтылды.
2025 жылы екінші деңгейлі банктердің қатысуымен делдалсыз жаңа жеңілдетілген несие беру механизмі енгізілді. 200 млн теңгеге дейінгі кредиттер жылдық 12,3% мөлшерлемемен, үш жылға дейінгі мерзімге беріледі – негізінен микро және шағын бизнеске арналған. Бұл кәсіпкерлерге жаңа бағыттарды ашуға, персоналды кеңейтуге және өңірлік нарықтарды игеруге мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, «Өрлеу» бағдарламасы іске қосылды, оның аясында 1 095 несие беріліп, жалпы сомасы 392 млрд теңгені құрады. Қаржы ұзақ мерзімді жобаларға бағытталады – 10 жылға дейінгі кезеңге және 7 млрд теңгеге дейінгі сомаға, бұл өндіріс пен инфрақұрылым секторларында ұзақ мерзімді жұмыс орындарын құру әлеуетін арттырады.
Маңызды жаңалық ретінде «Даму» қоры базасында екі кепілдік қорының құрылуы айтылады. Тек 1-ші кепілдік қорының аясында 1 618 жобаға 281 млрд теңге қолдау көрсетілді, ал екінші қор бойынша – 1 жобаға 7,1 млрд теңге. Кепілдіктер кәсіпкерлікке артық кепілдік талаптарынсыз несие алуға, өндірісті кеңейтуге және жаңа қызметкерлерді жұмысқа алуға мүмкіндік береді.
Барлық бұл шаралар 100-ден астам қаржылық және қаржылық емес құралдарды қамтитын біртұтас қолдау шаралары тіркелімінде біріктірілген, бұл ақпараттың ашықтығы мен қолжетімділігін қамтамасыз етеді. Мемлекеттік қолдаудың тиімділігін қадағалап, өңірлер мен салалар бойынша кері байланыс беретін цифрлық бақылау жүйесінің орталық элементі – «Baqylauda» жүйесі.
Кәсіпкерлік экожүйесінің дамуының жаңа кезеңі цифрлық шешімдермен тығыз байланысты. Мемлекет пен кәсіпкерлер арасындағы өзара әрекетті жеңілдету мақсатында «eGov Business» атты мобильді қосымша іске қосылды.
«Менің бизнесім» сервисінің көмегімен кәсіпкерлер өз кәсіпорнын тіркей алады, құжаттарға қол қоя алады, электронды сертификаттар алып, 30-дан астам мемлекеттік қызмет түрін бірнеше рет басу арқылы пайдалана алады. Бұл бизнес бастауға кететін шығын мен уақытты азайтып, жаңа жұмыс орындарының тезірек ашылуына жол ашады.
Сонымен қатар, есептілікті оңтайландыру бағытында да жұмыс жүргізілуде: 381 ақпараттық құралдың 192-сі (яғни 49%) оңтайландырылды, олардың бір бөлігі автоматтандырылған режимге ауыстырылуда. Бұл кәсіпкерлердің қағазбастылыққа аз, ал бизнесті дамытуға көп уақыт жұмсауына мүмкіндік береді.
Кәсіпкерлерге қойылатын артық талаптар жойылды
Жеке бастамалардың дамуын ынталандыратын басты факторлардың бірі – бизнеске түсетін қысымды төмендету болды. 2024 жылы қабылданған «Кәсіпкерлік қызметті жүргізу мәселелері туралы» заңның арқасында мемлекеттік бақылау жүйесі реформаланды – тексеруден гөрі алдын алу шараларына басымдық берілді.
Бас прокуратураның деректері бойынша, тексерулер саны 2019 жылғы 126 561-ден 2024 жылы 53 320-ға дейін азайған, яғни екі еседен астам қысқарған. Ал 2025 жылдың алғашқы жартыжылдығында тексерулер саны 46 375-ті құрап, 2019 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 73,8%-ға аз болды.
Мұндай артық бақылаудың төмендеуі жеке компаниялардың, әсіресе шағын бизнес негізгі жұмыспен қамту көзі болып табылатын өңірлерде, өсуіне қолайлы жағдай туғызды.
Бұдан бөлек, кәсіпкерлерге қойылатын 10 мыңнан астам артық талаптар жойылды, ал «1 in 2 out» қағидаты (екі ескі талапты алып тастап, бір жаңасын енгізу) бюрократиялық жүктеменің артуына жол бермейді.
Мұның бәрі кәсіпкер дамып, инвестиция салып, қызметкерлер жалдай алатын, артық реттеуден қорықпайтын болжамды әрі тұрақты бизнес ортасын қалыптастыруға ықпал етуде.
Қорыта айтқанда, Қазақстанның реттеушілікті азайту, цифрландыру, қаржылай қолдау және жекешелендіру саласындағы жүйелі саясаты жыл сайын мыңдаған жаңа жұмыс орындарын құрудың негізін қалыптастырады.
Шағын және орта кәсіпорындар санының өсуі, несие беру бағдарламаларының кеңеюі және мемлекеттік органдармен өзара әрекеттің жеңілдеуі күшті мультипликативтік эффект тудырады: инвестициялық белсенділік артады, жаңа салалар дамиды, өңірлердің әл-ауқаты өседі.
Осылайша, бизнеске қолдау тек экономикалық шара ғана емес, бүкіл ел бойынша кәсіпкерлік класын қалыптастыруға және тұрақты жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге бағытталған әлеуметтік стратегия болып табылады.
